Loakstenen in beeldtest

Niet-Twentenaren zal het weinig zeggen en wellicht veel van de huidige Twentenaren ook niet. Loakstenen…. Wat zijn dat nu weer?

Een loaksteen is een Twents woord voor grenssteen. Onder deze naam rekent de loakstenencommissie van de Stichting Historische Sociëteit Enschede Lonneker (SHSEL) zowel markestenen, rijksgrensstenen als wigboldstenen (nog zo’n Twents woord?)

In de huidige digitale wereld, met een goed kadastraal systeem, zijn dit soort stenen of andere markeertekens niet meer nodig, maar cultuurhistorisch zijn ze echt interessant al was het alleen maar om te zien hoe het landschap zich in de loop van de tijd ontwikkeld heeft.

Groenbezig ging kijken wat deze loakstenencommissie zoal doet.

Ontmoeting bij de Viermarkenboom.

Nico Kloek

Ik heb met Harry van der Sleen, die al sinds 2004 voorzitter is van de loakstenencommissie, afgesproken dat we een aantal marken zullen bezoeken en tevens foto’s gaan maken van de huidige commissie (er ontbreekt 1 lid op de foto). We spreken af bij de Viermarkenboom, een oeroude linde die op het grenspunt van vier marken van de gemeente Enschede staat.

De loakstenencommissie bij de Viermarkenboom

Harry van der Sleen (rechts op bovenstaande foto)

Harry is al sinds 2004 voorzitter van de loakstenencommissie. Enschedeër in hart en nieren en als jongste kind uit een gezin met 11 kinderen, als enige ook geboren in Enschede. Zijn vader was als textielarbeider met zijn gezin van 10 kinderen naar Enschede verhuisd en een jaar later werd Harry geboren. Naast zijn dagelijkse werk bij een grootwinkelbedrijf is de cultuurhistorie van Enschede en in het bijzonder de loakstenen zijn grote hobby. 16 jaar voorzitterschap maar daarnaast ook 11 jaar bestuurslid van SHSEL bewijzen dat ook wel. En of het niet genoeg is beheert hij ook de beeldbank en de website van de SHSEL.

Harry’s enthousiasme gaat zelfs zo ver dat hij schaalmodellen maakt van loakstenen. Ware kunstwerkjes zijn dat.

Harry: “dit werk is een heerlijke uitlaatklep naast mijn dagelijkse werk. Ik geniet van de nieuwe persoonlijke contacten die ik maak en ik kom op plekken waar ik zonder deze hobby nooit zou komen en ontmoet mensen die ik anders nooit zou ontmoeten”.

Harry wordt een beetje onrustig van de aandacht rond zijn persoon “Het moet natuurlijk duidelijk zijn dat dit groepswerk is. Mijn collega’s Erik Rolevink, Wilma de Hoog, Bart Jansen, Gerhard Post en Henk Stobbe hebben ook een ontzettend groot aandeel”.

Markesteen Groot Peter

Bovenstaande foto van markesteen Groot Peter is een mooie illustratie van het werk van de loakstenencommissie. Op mijn vraag naar de verdeling van de tijdsinvestering in bureauonderzoek en veldwerk wordt er onder de Viermarkenboom even gediscussieerd en komt het antwoord dat dit ongeveer 50/50 is.

In het voorbeeld van Groot Peter is ook vastgesteld dat hier een markesteen heeft gestaan, nou ja niet precies hier maar iets verderop midden op het kruispunt heeft bureauonderzoek uitgewezen. Op die plek kun je natuurlijk geen steen neerzetten, dus die is op het grasveld aan de rand van het kruispunt geplaatst. De steen is niet het origineel maar een vervangend exemplaar. In de voorbereiding van dit interview werd me zelfs een filmpje toegestuurd van een kraanwagen die deze steen kwam plaatsen. De eiken op de achtergrond maakten deel uit van de erfbeplanting van de boerderij Groot Peter die hier ooit stond. Van A tot Z wordt bovengenoemd proces door de commissie begeleid.

Toeristische uitgaves Loakstenencommissie

Om hun werk zichtbaar te maken voor een breder publiek heeft de commissie een aantal boekjes met wandel- en fietsroutes gemaakt.

Er is een fietsroute van Poal tot Poal die langs de grensstenen van Overdinkel langs Gronau, Glanerbrug tot het zuiden van Enschede in de buurt van Alstátte loopt.

En er is een wandelroute genaamd de Wigboldroute. Wigbold is dat ook een Twents woord of uitdrukking? Nee dus. Het woord Wigbold bestaat uit twee delen Het eerste deel ‘wig’ is verwant aan het woord wijk. Het tweede deel ‘bold’ is verwant aan het Engelse woord ‘bill’ en betekent recht. Wigbold was de benaming voor een gebied waar stadsrecht gold. In het totaal kende Enschede 6 Wigboldpalen. In 2008 zijn replica’s van de palen geplaatst. De wandelroute brengt je van paal naar paal en het boekje geeft veel historische informatie over Enschede.

Als laatste heeft de commissie een boekje met een 6-tal fietsroutes uitgegeven. Eén route gaat langs de buitengrenzen van Enschede en de andere 5 gaan langs de diverse marken van Enschede (Lonneker, Groot Driene, Twekkelo, De Esmarke en Usselo).

Veel info over een markesteen kun je ook verkrijgen via QR-codes die op de borden bij een aantal stenen geplaatst zijn. Deze zijn met behulp van een QR-codelezer (de Quick Scan) op de smartphone te lezen.

Loakgaank

Alhoewel ik zelf een geboren Twentenaar ben en zelfs het Twentse woordenboek in de kast heb staan duizelt het me zo nu en dan van mij onbekende Twentse woorden. Het woord Loakgaank moesten de commissieleden zelfs voor me spellen. Een loakgaank is een inspectieronde langs grensstenen maar niet alleen dat, tijdens deze tochten waarvan er meerdere per jaar plaatsvinden proberen ze ook nieuwe ontdekkingen te doen op basis van vooronderzoek via literatuur en interviews. Van oorsprong waren de loakgaanks nodig om de grenzen van de marken te controleren.

De commissie houdt zich met nog veel meer zaken bezig, voorbeelden daarvan zijn: het geven van lezingen over loakstenen, het geven van lessen aan en het maken van lespakketten voor basisscholen.