Vrijwilligers aan de slag met de landschapsbiografie van De Sallandse Heuvelrug & Twents Reggedal

Train de trainer Landschapsbiografie, dinsdag 10 mei 2022, geschreven door Carin van de Ploeg

Als ik om 13.30u, een half uurtje ‘fashionably late’, de sfeervolle ruimte waar de ‘train de trainer landschapsbiografie’ workshop gegeven wordt, binnenkom, komt Nannyke van As, IVN Natuureducatie, op me afgelopen en schenkt een kopje thee voor me in. Ik ben de laatste en bekijk de andere deelnemers aan deze workshop. Voornamelijk oudere vrijwilligers, 8 mannen, 12 vrouwen, allemaal werkzaam in het prachtige gebied van de Sallandse Heuvelrug en Twents Reggedal.

Allemaal bevlogen en betrokken mensen met hart en ziel voor de natuur.

Voor het scherm staat Celeste Alink, zij is werkzaam bij Landschap Overijssel en heeft samen met Martijn Horst –in opdracht van het ministerie van LNV- de landschapsbiografie gemaakt. Ze vertelt over het gebied dat het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug en Twents Reggedal is. Dat er 7 natuurlijke landschappen zijn, dat de biografie opgebouwd is aan de hand van drie tijdsvensters: het prehistorisch landschap inclusief de toenmalige bewoners en gebruikers, het middeleeuws dorpslandschap en het huidige landschap inclusief de cultuurhistorische landschapselementen. Iedereen luistert geboeid als Celeste vertelt over het ontstaan en ontwikkeling van een gebied dat wij nu gebruiken voor onze recreatie en rust, maar dat een lange ontstaansgeschiedenis kent en waar we eigenlijk heel zuinig op moeten zijn.

Celeste vertelt over het Boetelerveld, over het ontstaan van de stuwwallen, het zich vestigen van de prehistorische mens op de dekzandkopjes (poffertjeslandschap) rondom het stroomgebied van de Regge en de elementen die je vandaag de dag nog kunt zien, zoals de grafheuvels. Ze verwijst naar www.atlasvanoverijssel.nl waar je die elementen kunt terugvinden op de foto’s van bovenaf. We worden onderwezen in de smeltwaterdalen, waarvan de Holterberg de mooiste zou zijn, het hoogveen van het Wierdense Veld en de latere begrenzingen van de landbouwgronden ( De Marken en Essen) door natuurlijke elementen zoals beken en rivieren. Ze vestigt onze aandacht op de eerste bekende kadastrale kaart uit 1832 die de aanleiding vormde voor www.hisgis.nl, een site waar je die kaart kunt bekijken en via coördinaten kunt zien hoe het er toen uitzag.

De aanwezige vrijwilligers luisteren aandachtig en aan hun vragen is te horen dat ze bij het gebied betrokken zijn en er veel van weten, maar dat ze er graag meer van weten om dat in hun vrijwilligerswerk te kunnen toepassen en verder te geven. Van bebouwing gaan we naar de kasteellocaties die natuurlijk dicht bij de Regge lagen, aan makkelijk doorwaadbare plekken, strategisch goed verdedigbaar en de mogelijkheid tot tolheffing. Ook landgoed Schuilenburg, waar we deze dag zijn, is zo’n locatie. Als we later naar buiten gaan voor een volgend programma onderdeel, kun je goed de plek zien waar de voormalige havezathe – een versterkte burcht, toebehorend aan een ridder- heeft gestaan.

Tot slot vertelt Celeste nog over de ruilverkavelingen, dat er nog weinig échte heidegebieden over zijn, over de aanplant van productiebossen voor de mijnen in Limburg en wijst ons op interessante sites waar we zelf veel informatie kunnen vinden. www.topotijdreis.nl van het Kadaster, www.delpher.nl voor het namen zoeken a.d.h.v. oude krantenknipsels en www.mijnstadmijndorp.nl over de cultuurhistorie in Overijssel.

Daarna is het pauze, waarin we in groepjes van twee of drie personen een klein verhaaltje gaan maken over een onderwerp dat in de lezing aan de orde is geweest en wat we straks – buiten in het veld- zullen gaan zien en horen.

Ik ga me richten op de vrijwilligers die hier aanwezig zijn, omdat ik hún verhalen wil optekenen.

Als eerste spreek ik met Wim van der Maat, 66 jaar en al 15 jaar als vrijwilliger actief bij het landschapsonderhoud. Dat gaat in groepsverband, 10 tot 12 vrijwilligers, die in de omgeving van Markelo en Rijssen onder leiding van een boswachter werken. De groep is destijds door IVN natuureducatie opgezet en Staatsbosbeheer geeft aan wat er moet gebeuren. Zo is er de afgelopen 6 maanden gewerkt aan het herstellen van een grote waterplas bij De Friezenberg, een ruim 40 m. hoge smeltwaterheuvel in natuurgebied De Borkeld. Deze plas was drooggevallen en om nu de watervogels weer terug te krijgen is de bovenste laag afgegraven en is er een nieuwe beschermlaag onder gelegd, zodat het water blijft staan. Hij vindt het leuk om buiten te zijn en een nuttige bijdrage te leveren aan de natuur.

Maria Waelen, 67 jaar, afkomstig uit het schone Limburg en nu wonend in Raalte, is 15 jaar geleden naar Overijssel verhuisd. Ze is altijd verpleegkundige geweest. Op een zondag, drie jaar geleden, was ze met een wandeling mee op de Sprengenberg en dat is blijven hangen. Ze wilde wel naar buiten en toen ze vorig jaar na haar pensionering een advertentie in een weekblad zag staan dat er vrijwilligers werden gezocht voor de informatieschuur De Pas in Haarle en later nog eens, reageerde ze. Nu is ze al een heel jaar op zondag actief. Ze heeft een doel om bezig te zijn en vertelt en begeleidt graag gasten in het prachtige gebied van De Sprengenberg. De omgeving, de opgezette dieren, de routes die in de winter ook leuk zijn om te lopen, ze kan er prachtig over vertellen.

Inmiddels is de pauze voorbij en gaan we op excursie in het gebied rondom Landgoed Schuilenburg om de geleerde kennis in de praktijk te zien en te ervaren.

We staan langs de Regge, op een stuk grond waarop vroeger de Havezathe Schuilenburg moet hebben gestaan. Een stenen boogbrug is speciaal herbouwd hiervoor en geeft aan hoe effectief deze plek verdedigd kon worden. De oude handelsweg tussen Duitsland en Zwolle heeft hier vroeger gelopen. We volgen de loop van de oude molenbeek en komen bij de plek waar vroeger de watermolen moet hebben gestaan.

Ik raak in gesprek met Hanneke van Scholten uit Nijverdal. Zij heeft in 1999 de IVN Natuureducatie Natuurgidsenopleiding gedaan en is actief voor zowel IVN als Staatsbosbeheer, iets wat je bij veel vrijwilligers terugziet. Ze zijn vaak bij meer natuur en milieuorganisaties betrokken voor het gebied dat ze aan het hart gaat. Begonnen achter de balie van het bezoekerscentrum Sallandse Heuvelrug heeft ze 20 jaar geleden met de werkgroep CNME leskisten ontwikkeld en gemaakt. Deze waren voor alle basisscholen van Hellendoorn om de natuur naar de leerlingen te brengen. Dat project is inmiddels door een andere vrijwilligster overgenomen. Hanneke is nu actief als coördinator excursies voor zowel IVN als Staatsbosbeheer.

Terwijl we over een zandpad wandelen (waar kán dat nu nog in ons volgeplaveide land) spreek ik met Martin van Urk. Hij is 47 en woont in Nijverdal. Sinds 2018 was hij arbeidsongeschikt en liep zodoende langere tijd bij huis. Dat beviel hem allerminst en dus ging hij op zoek. Sinds 2021 is hij chauffeur van de Heideslak, een electrokar, die vanaf het bezoekerscentrum Sallandse Heuvelrug gasten stapvoets en geruisloos naar de Schaapskooi Twilhaar en het uitkijkpunt Noetselerberg brengt én weer terug. Onderweg vertelt de gids over de ontstaansgeschiedenis, de natuur en de cultuurhistorische waarden van de Sallandse Heuvelrug. Dit doet hij één keer per week en hij vindt het ontzettend leuk om te doen. Hij neemt alle informatie die we vandaag krijgen weer mee in zijn werk.

We zijn aangekomen in een bos, terwijl Celeste vertelt over de gemeenschappelijke boeren, keuterboeren, waarde boeren en hoe na 1580 er een verandering in de landbouw optrad en hoe dat ook doorzette met de komst van de Fransen naar ons land (1795-1814).

We staan stil en Klaasje die vrijwillig boswachter is, vertelt ons iets over rabatten: opgehoogde parallel lopende dijkjes waar grove dennen op werden aangeplant. Deze waren voor de mijnbouw in Limburg en werden ook wel kraakhout genoemd. Klaasje is na haar IVN Natuurgidsenopleiding bij het destijds nog nieuwe informatiecentrum De Pas begonnen. Het informatie geven, mensen aanspreken en de vrijheid die ze had, spraken haar aan. Nu is ze al weer 6 jaar vrijwillig boswachter op Landgoed Eerde en de Sprengenberg. Ze is blij dat de coronatijd voorbij is, het mensen aanspreken was toen minder leuk. “Ze zijn nu veel meer ontspannen.”

We lopen langs een (moderne) plaggenhut, die door Staatsbosbeheer wordt verhuurd. We bekijken ondertussen de vegetatie: daslook, stinkende gouwe. De smartphone met OBS Identify blijkt nu wel een handig dingetje om planten op naam te brengen.

Tom, Astrid, Winnie en Wim laten ons het verhaal over de herder die zijn schapen hoedt op de heide, zijn vrouw die kruiden verzamelt, de bomen die groeien, gekapt worden en de hond spelen. Alle deelnemers krijgen een rol en zo leren en spelen we het verhaal van het hakhout. Ook dit is een manier om je bezoekers een verhaal te vertellen en te laten ervaren.

We lopen terug naar de schuur van Landgoed Schuilenburg voor de nabespreking van deze dag. Er worden tips aangedragen als “creëer verwondering”, “betrek de groep waarmee je werkt”, “interactie is waardevol”, maar vooral beleving… want allemaal hebben we vandaag het gebied beleefd.

En zo zullen vele bezoekers van het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug en Twents Reggedal dank zij deze bevlogen en enthousiaste vrijwilligers het gebied ook leren beleven.

Auteur: Carin van de Ploeg

Informatiebijeenkomst voor geïnteresseerden:

Graag nodigen we jou uit om aan te sluiten bij onze informatiemarkt voor betrokken bewoners van het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug.

Datum: 23 november 2022

Tijd: 19.30 – 21.30 uur

Locatie: Buitencentrum Sallandse Heuvelrug, Grotestraat 281, Nijverdal

Aanwezige partijen zijn onder andere: Natuurmonumenten, Landschap Overijssel, Staatsbosbeheer, IVN afdelingen en Waterschap Vechtstromen.

Meld je hie r aan.

Van harte welkom!