De wolf in Nederland: weren of accepteren?
In 1845 werd de laatste wolf in Nederland afgeschoten. Maar sinds 2018 hebben ze zich vanuit het oosten weer over Nederland verspreid. Wat betekent dat voor de natuur? En voor ons en onze dieren? Daarover lopen de meningen uiteen.
Leestijd: 7 minuten
Ecologisch succesverhaal …
De wolf speelt een belangrijke rol in een gezond ecosysteem. Het bekendste voorbeeld daarvan is de herintroductie van wolven in het Amerikaanse Yellowstone National Park. Ze brachten de populaties van elanden en herten weer in evenwicht. Daardoor konden wilgen en espen, die door deze hoefdieren werden begraasd, in het landschap terugkeren. Het einde van overbegrazing stabiliseerde rivieroevers; de erosie verminderde. Zangvogels keerden terug, evenals bevers, arenden, vossen en dassen. Kortom: een ecologisch succesverhaal.
Ook in Nederland heeft de wolf een duidelijk effect op de natuur. “De wolf is de dirigent van ons ecosysteem”, stelt Hugh Jansman. Hij heeft als dierecoloog bij Wageningen Environmental Research (WENR) uitgebreid onderzoek naar de wolf gedaan. Volgens hem zorgt de wolf voor meer biodiversiteit en een evenwichtiger ecosysteem doordat hij hoefdieren bejaagt, de belangrijkste planteneters in het ecosysteem. De hoefdieren gaan gebieden vermijden waar ze gevaar lopen om aan de wolf ten prooi te vallen. In die gebieden krijgen bomen en planten kans om te groeien. “Dat is belangrijk voor het ecosysteem, dus ook de soorten die er leven. Niet alleen de konijnen en amfibieën, maar ook de vogels, insecten en verschillende soorten planten”, aldus Jansman.
De kadavers die wolven in de natuur achterlaten, vormen het hele jaar door een belangrijke voedselbron voor aaseters zoals raven, zeearenden, wouwen, vliegen en aaskevers. Ook allerlei kleine dieren, zoals marters, muizen en mezen profiteren ervan. Doordat de kadavers blijven liggen worden belangrijke bodemmineralen behouden voor de natuurlijke kringloop. Ze zijn essentieel om het bos, dat onder druk staat van verzuring en vermesting, vitaal te houden.
… of onnatuurlijke inmenging?
Er is ook kritiek op deze visie, bijvoorbeeld van Het Nationale Park de Hoge Veluwe. Door actief beheer is dit een van de laatste vindplaatsen van vele uiterst zeldzame planten en dieren. De wildstand van edelherten en reeën wordt zorgvuldig beheerd, terwijl moeflons de heide open houden. De parkbeheerders vrezen dat de wolf de moeflons gaat bejagen, waardoor de open heide verdwijnt. En dat de herten en reeën in grotere roedels gaan leven waardoor de druk op het bos plaatselijk toeneemt en wildbeheer lastiger wordt. Daarom hebben zij het park afgesloten voor wolven.
Zij stellen dat elke vierkante meter in Nederland door de mens is beïnvloed. Er zal nooit sprake zijn van een natuurlijk ecosysteem. Soorten die zich aan de mens aanpassen, zoals de wolf, hebben het gemakkelijk. Maar soorten die moeite hebben met aanpassen, zullen verdwijnen. Alleen actief beheer kan dat voorkomen, wat ook inhoudt dat wolven gecontroleerd beheerd moeten worden.
Natuurlijk wildbeheer …
Wolven zijn standplaatsdieren die voornamelijk in roedels leven. Ze kiezen hun leefgebied waar wild is. In roedelverband jagen ze in Nederland bij voorkeur op herten, reeën en jonge wilde zwijnen. Naast roedels zijn er ook zwervende eenlingen. Zulke zwerfwolven zijn gevaarlijker, want hun gedrag is minder voorspelbaar.
Voordat de wolven terugkwamen, zorgden jagers in het kader van wildbeheer dat de populaties reeën en everzwijnen niet te groot werden. Zij hebben nu minder te doen. Arno Willems, rentmeester van Het Loo, vertelde op 15 september 2024 in de Stentor dat het afschot in de kroondomeinen duidelijk is verminderd sinds er een succesvolle roedel wolven is gevestigd. Wolven helpen om populaties prooidieren gezond te houden doordat ze vooral zieke en zwakke exemplaren doden.
… of afslachten van schapen?
Wolven maken geen onderscheid tussen wilde dieren en vee. Ze zien ook bijvoorbeeld schapen als prooi. Volgens tegenstanders van de wolf jagen wolven in minder natuurlijke omstandigheden, zoals in Nederland, liever op makkelijke prooien als schapen dan op wild. In Duitsland bestaat echter maar 1% van het menu van wolven in roedels uit schaap. Zwerfwolven jagen vaker dan gevestigde wolven op vee. Maar omdat van deze wolven zelden uitwerpselen gevonden worden, zijn er geen cijfers over hun precieze menu.
Massale slachtingen onder schapen komen regelmatig voor. Als een zwerfwolf in een weiland met schapen terechtkomt, gaat hij ervanuit dat de sterke exemplaren vluchten. Want dat zou een kudde herten of een rotte zwijnen doen. Maar de schapen blijven staan en zijn daardoor zwak in de ogen van de wolf. Hij begint ze uit een reflex te doden. De kans op zo’n slachting onder schapen is groter als de natuur is versnipperd en de wolf is gewend aan menselijke activiteiten.
Wij kunnen vee beschermen …
Het is aan de mens om met behulp van beschermingsmaatregelen aan de wolf duidelijk te maken dat vee geen prooi is. Bijvoorbeeld door wolvenrasters aan te leggen, waarvoor diverse provincies subsidies geven. Of door schapen te laten bewaken door beschermingshonden. Dat zijn honden van rassen die daar al eeuwenlang op zijn gefokt, zoals de Pyrenese en de Karpatische berghond, Italiaanse maremma, Hongaarse kuvasz en Turkse akbash. Het geblaf en de aanwezigheid van deze forse honden geeft de wolven een signaal dat ze hun jachtterrein naar elders moeten verleggen. De combinatie van beschermingshonden en een elektrische afrastering voor ’s nachts is afdoende om wolven buiten te houden.
… maar dat kost geld en tijd
In het buitenland worden deze beschermingshonden vaak gebruikt. In Nederland gebeurt dat minder. De kosten van aanschaf en voeding vormen een hindernis. Het vraagt bovendien een jaar of twee intensieve training voordat een puppy een getrainde beschermingshond is. Daar komt bij dat schapenhouders recht hebben op een marktconform bedrag voor elk schaap dat door een wolf is gedood. Dat is geen prikkel om dure beschermingsmaatregelen te nemen.
Een ander bezwaar is dat beschermingshonden in een dichtbevolkt land als Nederland lastiger te houden zijn dan in een dunbevolkte regio. Hun inzet kan botsen met belangen als wonen, recreatie en toerisme. Een goede publieksvoorlichting is belangrijk: mensen moeten weten dat je beschermingshonden niet aanhaalt en rustig moet weglopen als ze blaffen.
Praktische tips …
Wolven zijn eeuwenlang bejaagd. De meeste zijn daardoor nog steeds voorzichtig en schuw. Ze negeren mensen zoveel mogelijk. Maar ook wolven hebben verschillende karakters. Een minder schuwe wolf kan aan mensen gewend raken, bijvoorbeeld als we toenadering zoeken om foto’s te maken. Of als de wolf leert om mensen te associëren met voer.
Het is dus zaak wolven zoveel mogelijk te negeren en contact te vermijden. Kom je in de natuur een wolf tegen, blijf dan kalm en houd afstand. Of vergroot de afstand door achteruit te lopen. Komt de wolf te dichtbij, ga dan hard praten en maak gebaren. Het risico dat je gebeten wordt door een wolf is erg klein, maar niet nul. Houd je hond aan de lijn. Wolven kunnen in een hond een concurrent zien en loslopende honden in hun leefgebied op agressieve wijze verjagen. Er zijn in Europa geen gevallen bekend dat een wolf een hond aanviel die aangelijnd met mensen in de natuur wandelde.
… en informatie
- Op deze website over de wolf in Nederland vind je veel informatie, van wetenschappelijke verhandelingen en praktische tips tot materiaal voor spreekbeurten: https://www.wolveninnederland.nl/
- Bij12 voert het beleid van de provincies op het gebied van wolven uit en heeft een wolvenmeldpunt. Bij12 houdt ook informatie over de verspreiding van wolven bij. https://www.bij12.nl/onderwerp/wolf/
- Ook de tegenstanders van de wolf in Nederland hebben een website. Die heeft onder meer een interessante pagina over beschermingshonden.
- Lees hier de informatie van Landschap Overijssel over de wolf.
Conclusie
Sinds 2018 is er veel gediscussieerd over de wolf in Nederland. Die discussie zal de komende jaren nog wel doorgaan. Het is te hopen dat de voor- en tegenstanders elkaar daarin serieus nemen. Mogelijk kunnen verschillende visies – van wolven weren tot wolven accepteren – naast elkaar bestaan, afhankelijk van het gebied waar het over gaat. Waarbij de bescherming van mens en vee natuurlijk prioriteit moet zijn.
