Vitamine G tegen stress

Voor de meesten van ons zit de vakantie er weer op. Een periode van ontspannen en genieten van het niets hoeven is weer voorbij. Het werk, school of groen-vrijwilligerswerk wacht weer op ons. Dat kan fijn zijn, maar in onze jachtige samenleving ligt stress op de loer. Helaas weet ik daar alles van. Ruim twee jaar geleden kwam ik van de een op de andere dag (voor mijn gevoel althans) thuis te zitten met een burn-out.

DoorLidewij Disbergen,
vrijwilliger bij Natuur en Milieu Overijssel en redactielid van Groenbezig.nl.

Groen en gezondheid

De afgelopen maanden heb ik in het kader van mijn re-integratie met veel plezier voor Groenbezig geschreven, onder andere over projecten op het gebied van groen en gezondheid . En ik realiseer me steeds meer hoe waardevol de natuur is voor mijn eigen gezondheid. Vandaag dus een wat meer persoonlijke column, waarin ik jullie graag meeneem in mijn eigen zoektocht naar de waarde van natuur tegen stress.

Hutje op de hei

Voor veel mensen geldt dat ze onbewust de natuur opzoeken in tijden van drukte en stress. Bij mij uitte zich dat in het verlangen naar mijn eigen ‘hutje op de hei’. Weg van alle drukte, helemaal niets hoeven, gewoon lekker buiten, de wind in mijn haar - dat idee. Op aanraden van mijn leidinggevende ging ik dat ideaal wat dichter bij huis zoeken en ik liep zo vaak mogelijk een rondje langs de IJssel, of in het Zandhove bos. Hoe langer hoe beter. Het heerlijkst was om letterlijk dagen alleen te wandelen, bijvoorbeeld een aantal etappes van het Pieterpad. Vaak had ik een paar uur nodig om mijn hoofd helemaal stil te krijgen, echte rust, helemaal in het moment.

Start Pieterpad
Groningse vergezichten
Langs het Pieterpad

Shinrin-Yoku

Vorig jaar keek ik bij toeval de eerste aflevering van “Tokidoki” van Paulien Cornelisse en toen begreep ik dat er een woord is voor dat ontspannen gevoel waarbij je je één voelt met de natuur: “Yugen”. En dat er in Japan een therapie voor is: “Shinrin-Yoku” (te vertalen als “de kunst van het bosbaden”). In Japan is het heel normaal geworden om het bos in te gaan om fysiek en mentaal aan je gezondheid te werken. Daar zijn inmiddels meer dan 60 therapeutische bossen waar vaak ook artsen aanwezig zijn voor advies en begeleiding.

Ik verdiepte me in deze bijzondere vorm van natuurbeleving en ontdekte dat het bij Shinrin-Yoku echt gaat om het "onderdompelen" in de natuur. Je leert vertragen en je zintuigen openzetten voor het bos. Eigenlijk wandel je heel mindfull door de natuur om dat “Yugen” gevoel op te roepen.

Japanse wijsheden op de Veluwe

Ook in Nederland wordt het bosbaden beoefend, bijvoorbeeld op de Hoge Veluwe. Nieuwsgierig melde ik me aan voor een workshop. En zo stond ik eind augustus bij de ingang Schaarsbergen voor mijn eerste kennismaking met een officiële Shinrin-Yoku sessie.

Workshopleidster Beitske Bouwman nam ons mee in het bos. In een clubje heel diverse mensen ontdekten we de kunst van het bosbaden. Wat onwennig gingen we in een cirkel staan, terwijl om ons heen het een drukte van belang was op deze mooie zomerse dag. Een eerste meditatie oefening hielp ons om bij onszelf te komen. Vervolgens was het tijd voor de wandeling. Heel langzaam liepen we achter elkaar door het bos dat steeds rustiger werd. En met behulp van gerichte oefeningen leerden we om al onze zintuigen open te stellen voor het bos. De uitdaging was om niet gelijk te willen labelen. Dus niet het benoemen van soorten bomen of vogels, maar om meer met een kunstenaarsblik te kijken. Niet oordelend, maar accepteren wat er is. Het fijnst vond ik het moment dat we ‘gewoon ergens’ mochten gaan zitten in ons eentje. Ik zat lekker op de grond, mijn rug tegen een boom en genoot van de natuur om me heen. De zon die scheen op mijn gezicht, vogeltjes ritselden tussen de struiken, de takken en blaadjes hoog boven me bewogen in de wind.

Van gevoel naar wetenschap

Diverse Japanse wetenschappers hebben de werking van Shinrin-Yoku onderzocht en kwamen achter bijzondere feiten. Bijvoorbeeld over de fytonciden (natuurlijke oliën) die bomen afscheiden. Deze fytonciden maken deel uit van het afweersysteem van bomen tegen bacteriën, insecten en schimmels. Ze verschillen per boomsoort en hebben hele specifieke geuren. Onderzoekers hebben aangetoond dat deze fytonciden een stress verlagende werking hebben, zelfs in de vorm van aromatherapie in je eigen huis.

Niet alleen de bomen geven stoffen af die goed voor ons zijn wanneer we ze inademen. Ook de bodem doet dat door de bacterie Mycobacterium Vaccae. Wanneer we deze bacterie binnenkrijgen wordt het immuunsysteem gestimuleerd, voelen mensen zich gelukkiger en kunnen beter cognitief functioneren. Dit geldt bijvoorbeeld ook wanneer we lekker met onze handen in de aarde wroeten bij het moestuinieren!

Natuurfoto's werken stressverlagend

Ook in Europa en de V.S. wordt de helende werking van de natuur erkent. Kijk maar eens op de website van omgevingspsycholoog Agnes van den Berg.

Onderzoek heeft aangetoond dat wandelen in de natuur en zelfs alleen al het kijken naar afbeeldingen van natuur stress verlagend werkt. Het verlicht gevoelens van angst en zorgt voor meer positieve emoties en het zorgt voor een lagere hartslag en bloeddruk.

Volgens de psycho-evolutionaire theorie van Roger Ulrich werkt dit vooral zo bij een halfopen landschap, waar water is en de aanwezigheid van een natuurlijk patroon, ook wel ‘fractal’ genoemd. Volgens Ulrich doet zo’n landschap ons denken aan de veilige plekken op de Afrikaanse savanne waar de mens oorspronkelijk vandaan komt. Op zo’n plek konden we vijanden zien aankomen en was er genoeg drinkwater en voedsel. Bijzonder dat ons lichaam nog steeds positief reageert op deze ‘veilige’ omgevingen!

Herstellende omgevingen

Twee andere omgevingspsychologen, Stephen en Rachel Kaplan hebben jarenlang onderzoek gedaan naar het herstellende vermogen van de natuur. Om te kunnen herstellen helpt het wanneer je letterlijk ‘weg’ bent van de stressvolle plek. Een plek waar het interessant is, zonder dat het veel aandacht vraagt (denk ook aan de ‘fractals’). Waar geen onverwachte kenmerken zijn en waar je ‘gewoon mag zijn’. Tot slot is het belangrijk dat je in een omgeving bent die je blij maakt en waar je vanuit je eigen persoonlijke voorkeur bent.

Volgens de Kaplans zijn het vooral natuurlijke omgevingen die aan deze herstellende voorwaarden voldoen. Hier lukt het sneller om je hoofd leeg te maken en bij te komen van mentale vermoeidheid. Je vindt hier op een relaxte manier afleiding en je interne stemmetjes komen tot rust. Na een lange tijd in zo’n omgeving raak je weer opgeladen, je kunt je beter concentreren en reflecteren op je leven en prioriteiten.

Dit herstelproces is iets waar ik heel erg op zoek naar was tijdens mijn burn-out. En herkenbaar wanneer ik terugdenk aan mijn wandelingen op het Pieterpad. Het lopen in de natuur “alleen” is echter niet voldoende om te herstellen van een burn-out. Wanneer je een aantal persoonlijke eigenschappen, coping-strategieën en omgevingsfactoren niet aanpakt ligt een tweede burn-out zo op de loer. Maar een belangrijke eerste stap bij een burn-out is herstellen. Tot rust komen en weer nieuwe energie op doen. Want die heb je hard nodig om de oorzaken van je burn-out aan te pakken!

Natuur op recept

Onbewust wisten we het al en de wetenschap kan het ondertussen bewijzen: natuur heeft een helende werking op stress. Ook bij de reguliere gezondheidszorg dringt dit besef steeds meer door.

Op de Shetland-eilanden schrijven huisartsen een natuuractiviteit zoals een boswandeling voor aan hun patiënten die last hebben van een hoge bloeddruk of een angststoornis. En in de V.S. kan natuur in 34 staten worden voorgeschreven tegen klachten als een hoge bloeddruk, angststoornis en depressie.

In Nederland zijn er ook diverse programma’s gericht op natuur en stress. Via de zoekfunctie van Beter in het Groen is het mogelijk om gezondheidsaanbod in het groen te vinden. Je kan bijvoorbeeld selecteren op “ontspannen” of “herstel van stress of verlies”.

Ons eigen therapiebos?

Zelf heb ik echter nog een andere wens: waarom geen therapiebos in Overijssel? Wanneer ik zo lekker doelloos door een bos bij mij in de buurt loop, probeer te vertragen en het liefst ergens zou willen gaan zitten voel ik me al snel bekeken. Ik voel me echter ook niet op mijn gemak wanneer ik helemaal alleen ergens diep in het bos zit. In Nederland en specifieker in Overijssel zijn (voor zover ik weet althans) geen therapiebossen aangewezen zoals in Japan (tip: klik op “pagina vertalen” wanneer je de link opent). Misschien een idee voor Staatsbosbeheer of Landschap Overijssel?