Sander Turnhout: ‘’Voor het behoud van biodiversiteit moeten we samenwerken’’
Biodiversiteit is de soortenrijkdom in het leven, van bacteriën, schimmels en planten tot dieren en regenwoud. Al deze soorten werken samen in een ecosysteem en zorgen zo voor evenwicht in de natuur. Waarom is biodiversiteit belangrijk en wat kunnen we zelf doen tegen de achteruitgang van soorten? In deze serie laten we professionals en vrijwilligers aan het woord over de stand van zaken rondom biodiversiteit in Nederland en hun werk op dit gebied. Zij geven tips en advies om biodiversiteit te verbeteren. In deze eerste aflevering vertelt Sander Turnhout van SoortenNL en Radboud Healthy Landscape over het belang van het tellen van soorten.
U bent strategisch adviseur bij SoortenNL, een netwerk van verschillende organisaties, en Radboud Healthy Landscape. Waar werken jullie aan?
‘’Biodiversiteit gaat niet alleen over het aantal verschillende soorten planten, dieren en schimmels. Maar ook over de hoeveelheid individuen van een plant- of diersoort. Als het slecht gaat met de biodiversiteit, de rijkdom aan planten en dieren, raakt dat niet alleen planten en dieren, maar ook de mens. Biodiversiteit is noodzakelijk voor ons voortbestaan. Bij SoortenNL tellen wij planten en dieren in Nederland met behulp van vrijwilligers. Dit doen we om informatie te verzamelen om die planten, dieren en leefgebieden te onderzoeken en te beschermen.’’
Hoeveel vrijwilligers dragen bij aan jullie werk?
‘’Het aantal vrijwilligers is op verschillende manieren in beeld te brengen. Er zijn ongeveer honderd-tot tweehonderdduizend waarnemers in Nederland. Zij tellen niet regelmatig, maar bijvoorbeeld wanneer zij een mooie vogel tegenkomen en deze invoeren op Waarneming.nl. Dit is het grootste natuurplatform van Nederland en onderdeel van Stichting Observation International. Het doel van deze website is het delen van waarnemingsdata over de mondiale biodiversiteit in het heden en verleden en het fungeren als kennisbron voor de toekomst. Daarnaast zijn er ook nog ongeveer 25 duizend vrijwilligers die meewerken aan gestructureerde telprojecten. Deze projecten maken wij in opdracht van de Rijksoverheid in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).’’
Waarom is het tellen van soorten belangrijk?
‘’Door gestructureerd te tellen, krijg je betere data over de stand van zaken rondom biodiversiteit. Op deze manier loopt iemand bijvoorbeeld elke week dezelfde ronde en telt op dezelfde manier. Hieruit krijgen we hele waardevolle informatie. Deze gebruiken we voor trendberekeningen, kaartbeelden en voor onderzoek en advies. Alle informatie over soorten is waardevol. We doen dit niet voor de lol. Systematische metingen en tellingen werken echt.’’
Wat is de huidige stand van zaken rondom het aantal soorten in Nederland?
‘’We merken dat de stand van zaken rondom biodiversiteit niet best is. Hier kun je op verschillende manieren naar kijken. Als we de positieve zaken bekijken, zien we een aantal dingen goedgaan. Ongeveer dertig jaar geleden zijn we gestopt met het afschieten van bevers en otters, het dichtrijden van dassenburchten en het vergiftigen van roofvogels. We zien dat dit een positief effect heeft op de aantallen van deze dieren. De visarend en de zeearend komen terug en dat is goed nieuws. Rondom zoetwater gaan er ook zaken goed. Grote herstelprojecten, gecombineerd met klimaatadaptatie, waar ruimte is voor de rivier, werken goed. Zoals in de Biesbosch of de Ommelanden, waar we natuurherstel combineren met wateropvang. Dat werkt als een tierelier. Water spoelt vervuiling schoon en daardoor zien we allerlei zaken weer opveren.’’
En als we de negatieve zaken bekijken?
‘’Het slechte nieuws is dat het niet goed gaat met alles wat bodem-gerelateerd is, met name in de open gebieden, graslanden en duinen. Rondom bossen is het beeld dubbel. Daar gaan we de laatste jaren beter mee om, zoals door het laten staan van dood hout. Hier zien we daardoor bijvoorbeeld spechten en grote insecten in dode bomen. Maar eikenbossen sterven door overmatig stikstof. Dit zien we al gebeuren bij bomen van een jaar of dertig of veertig. Dit zijn bomen die nog honderd jaar mee zouden moeten gaan maar die nu al doodgaan. Hierbij speelt, naast stikstof, verdroging een belangrijke rol. Die twee zaken versterken elkaar. Dat is het onhandige aan stikstof; door stikstof komt voedsel voor bomen uit de lucht, waardoor bomen en planten dit voedsel niet uit de grond hoeven te halen en daardoor minder diep wortelen. Daardoor zijn ze minder bestendig tegen droogte.’’
Zien jullie de teruggang van soorten in jullie tellingen?
‘’Een ongezond bos heeft weer een nadelige invloed op de dieren en de paddenstoelen die daar leven. Alles hangt met elkaar samen. Zo zien we zweefvliegen uit de bossen verdwijnen. De teruggang tellen we ook in de open natuurgebieden, zoals boerenland. Het aantal hazen, konijnen en egels zijn de laatste twintig jaar gehalveerd in Nederland. In cultuurlandschappen, zoals heide en graslanden, zijn afnames door alle soorten heen van in de tachtig procent. Dat gaat om bijvoorbeeld akkervogels, weidevogels, akkerkruiden, grasland-paddenstoelen, graslandvlinders, wezels en hermelijnen. Dus daar gaat iets heel erg mis. Dit zie je niet direct als je ergens wandelt, maar de aantallen zijn echt gehalveerd. En dat is zorgwekkend. In onze tellingen zien we dit terugkomen. Ik ben daar zelf ook van geschrokken.’’
Wat kunnen we hieraan doen?
‘’Je zou het bijna vergeten, maar een aantal zaken kun je gewoon oplossen. We moeten denken in termen van gezondheid als we het over natuur hebben. Dus kijk waar een gezond bos behoefte aan heeft. Dan moeten we zorgen voor ruimte voor het bos en minder pesticiden gebruiken. Uitstoot van stikstof moet driekwart omlaag en het waterpeil moet omhoog. Dan ben je al een heel eind.
Daarnaast moeten we zorgen voor goed slotenwater-beheer in boereland. Heggen en andere landschapselementen moeten worden teruggebracht in het landschap. Ongeveer tien procent van de productielanden moeten daarvoor worden vrijgemaakt. Dit hebben we bijvoorbeeld in de Ooijpolder gedaan en dat werkte geweldig. Dit zagen we terug in de tellingen van bijvoorbeeld de soorten en het aantal vogels en insecten. Grofweg vijftig procent van Nederland is boerenland. Als we hier bovenstaande toepassen, dan verwacht ik, op basis van waar we dit al doen, dat de soorten enorm toenemen.
En denk ook aan de bermen die een enorme verbindingszone in Nederland vormen. Alle wegbermen van Nederland hebben samen een oppervlakte dat groter is dan de Veluwe. Daar kun je gigantisch veel mee doen. Ecologisch bermbeheer zorgt voor het terugbrengen van bijvoorbeeld hooilandjes, akkerkruiden en vlinders in het landschap.’’
Wat kun je als vrijwilliger doen voor het behoud van biodiversiteit?
‘’De problemen zitten hogerop, bij het ministerie. Daar doe je als vrijwilliger niet zomaar iets aan. Maar initiatieven zoals tegelwippen in je eigen tuin helpen zeker wel. Daarmee kun je beginnen om bij te dragen. Of het vergroenen van een schoolplein, in samenwerking met Natuur voor Elkaar. En je kunt in gesprek gaan met je gemeente. Dat is niet altijd leuk maar dit helpt wel. Vogelbescherming Nederland geeft veel informatie over brieven die je hiervoor kunt schrijven naar de gemeente waarin je woont. Juist het voeren van dat gesprek met de gemeente is belangrijk. Wij werken met landschap- en soorten-organisaties en Vogelbescherming Nederland aan een gezamenlijk programma over ‘Groene vrijwilliger, gouden toekomst’. Hiermee gaan we vrijwilligers opleiden met de kennis om de omgevingswet en de omgevingsvisies zo groen en goed mogelijk te maken.’’
Heb je nog meer tips?
‘’Je kunt ontzettend veel doen. Doe bijvoorbeeld mee aan de actie ‘Maai Mei Niet’ en roep iedereen op om niet te maaien in deze maand. Dat heeft zeker zin om de transitie in gang te zetten. Het is niet één knop die je omzet, samenwerking is nodig voor het behoud van biodiversiteit. Het heeft daarom zin om het er de hele tijd over te hebben. Een ander mooi project waaraan je kunt bijdragen is ‘Mijn Berm Bloeit’, een initiatief van Floron en de Vlinderstichting, die beiden lid zijn van SoortenNL. Ook zijn er ontzettend veel leuke initiatieven in de landbouw. Neem bijvoorbeeld een groente-abonnement bij een boer uit je buurt die zich inzet voor biodiversiteit. We moeten de duurzame boeren helpen, dat is belangrijk.’’
